Eline ustura almış bir soytarı, yeni yıl ziyafeti için sarayda toplanmış misafirlerin şaşkın bakışları altında önde gelen Rus soyluların sakallarını kesiyor, itiraz edenleri ise kulaklarının üzerine indirdiği bir tokat ile cezalandırıyordu.¹

İşte Rus Çarı I. Petro, nam-ı diğer Deli Petro’nun reformları böyle başlamıştı. Petro’nun ülkesini Avrupalılaştırma yolunda öngördüğü değişikliklerden biri, Avrupalı erkeklerde görerek beğendiği sinek kaydı tıraş olmuştu. Sadece bir başlangıç olan sakal reformu, Petro için çok daha büyük bir projenin ufak bir parçasıydı.

Bizımla Deyilsın!

Petro, bir yandan Rus erkekleri için bir gurur kaynağı olan ve pek çoğunun azizlerinkine benzer bir şekilde şekillendirdiği sakalların kesilmesini emrederken, bir yandan da geleneksel Rus paltolarının Fransız ve Macar ceketlerle değiştirilmesini emrediyordu. Yeni giyim kuşam tarzı Moskova’nın girişine yerleştirilen mankenlerle tanıtılıyordu.² Söz konusu olan sakal olduğunda ise Petro’nun hiç acıması yoktu. “Kendi işini kendin gör” ekolünden gelen Petro, yeri geldiğinde ellerini kirletmeyi de göze alarak eline geçirdiği bir ustura ile sakal tıraşına başlayabiliyordu. Ancak işin ehli olmadığından sakallar kimi zaman kökünden kimi zaman derisiyle beraber acemi berber Çarın elinde kalabiliyordu.³ Her ne kadar Petro hevesli görünse de tüm ülkedeki sakalları tıraş etmesi mümkün olmadığından sakal yasağının yürürlüğe girmesi kaçınılmazdı.⁴

Petro’nun sakal hassasiyeti; hayal ettiği askeri, idari ve ekonomik reformların ancak kültürel bir dönüşümle gerçekleşebileceği düşüncesinden kaynaklanıyordu.⁵ Çavuş Pyotr Mikhaylov takma adıyla çıktığı iki yıllık Avrupa seyahatinde Hollanda ve İngiltere tersanelerinde çalışan ve siyasi temaslarda bulunan Petro, Rusya’yı dönüştürme düşüncesiyle ülkesine geri dönmüştü.⁶  Geleneksel ve çağdışı sistemi, modern ve bilimsel bir sistemle değiştirmeyi kafasına koymuştu. Ziyaretinden Avrupa hayranlığı ile dönen Petro, geleneksel Rus kültürünü cahil, hatta barbar olarak görüyordu. Hayal ettiği reformların başarısı kültürel bir değişim gerektiriyordu. Petro’ya göre bu kültürel değişim öyle önemliydi ki yeni düzenin gücünün devamı buna bağlıydı.⁷

Sakalıma Dokunma Vergisi

Sakal yasağının ılımlı karşılandığını söylemek mümkün değildi. Sakal bırakmak, yüzyıllar süren bir gelenek olmasının yanı sıra Rus Ortodoks Kilisesi’nin öğretilerine göre kutsal bir görevdi. Tıraş olmak ise büyük bir günahtı. ⁸

Kiliseyi de arkasına alan bu direniş sonucunda Petro’nun sakal yasağı vergi politikasını etkileyecek bir şekilde yumuşadı.  Buna göre, 1705’teki değişiklikle birlikte ancak ve ancak sakal vergisi ödeyenler sakal bırakabilecekti.⁹ Sakal vergisinden kaçınmanın tek yolu ise tıraş olmaktı!

İşte böylece sakal vergisi, verginin geleneksel amacı olan kamu harcamalarını finanse etmekten ziyade belli bir davranışı teşvik etmek için kullanılan vergilerden biri olarak tarihe geçti. Vergi toplamaktan çok vergiden kaçınmayı hedefleyen sakal vergisi, vergi politikasının amaçlarına bir yenisini daha ekledi.