Muhasebede esneklik deyip duruyoruz, nedir bu muhasebesel esneklik dediğimiz şey?
Esnekliği temel olarak “seçim hakkı” olarak tanımlayabiliriz. Farklı amortisman yöntemleri (azalan bakiyeler, normal amortisman), maliyet belirleme yöntemleri (ilk giren ilk çıkar (FIFO), son giren ilk çıkar (LIFO), ağırlıklı ortalama yöntemleri), harcamaların muhasebeleştirilmesi (doğrudan gider yazma ya da maliyete atma) gibi uygulamalar muhasebe sistemindeki esnekliklere örnek olarak verilebilir.
Finansal raporlamanın en önemli fonksiyonlarından biri, bir şirketi diğerlerinden ayıran belirgin özelliklerini ve potansiyelini finansal veriler, yani rakamlar, aracılığıyla ilgililere zamanında ve güvenilir bir şekilde iletmektir. Muhasebe standartlarını düzenleyenlerin, bir başka deyişle, kullanıcılara tanınan esnekliklerin sınırını belirleyenlerin karşı karşıya kaldıkları yegane ikilem şudur: firmanın potansiyelini yansıtan “ilgili bilgi” (ihtiyaca uygun bilgi) mi, yoksa “güvenilir bilgi” mi? (relevance vs. credibility) 1.
Önce akıllara ilk olarak gelecek soruya bir bakalım. “Neden böyle bir ayrım var? Firmanın potansiyeline işaret eden bilgiler güvenilir değil mi?” Evet, maalesef firmanın potansiyelini gösteren bilgiler güvenilir olmayabilir 2. Güvenilir bilgi objektiftir ve hata kabul etmez. Tıpkı bir ayna gibi firmanın mevcut durumunu yansıtır 3.
Bu açıdan baktığınızda, güvenilir bilginin tarafını tutup “Ne gerek var ki ilgili bilgiye?” diyebilirsiniz. Ancak finansal verilerin yalnızca güvenilir bilgiye dayanması, bu verilerin firma performansına ilişkin özel durumlara daha az temas etmesine neden olur. Bu nokta özellikle yatırımcılar için önem taşır. Çünkü yatırımcılar firmanın finansal tablolarını analiz ederek yatırım kararlarını verirler. Dolayısıyla, muhasebesel bilgiler geçmişteki, bugünkü ve gelecekteki olayların değerlendirilmesine yardımcı olacak ve geçmişteki olayların algılanmalarını teyit edecek ya da düzeltecek nitelikte olmalıdır 4.
İşte tam burada, her iki özelliğin birbiriyle çatışır. Güvenilir bilgiye ağırlık veren muhasebe standartları esneklikleri en düşük düzeyde tutarak, finansal tabloların yatırımcıya daha az bilgi veren, firmanın potansiyelini daha az yansıtan bir yapıya bürünmesine neden olurken; ilgili bilgiye ağırlık veren muhasebe standartları ise esneklikleri en yüksek düzeyde tutarak yatırımcıların finansal verilere şüpheyle yaklaşmaları sonucunu doğurur 5.
Örneğin, A Şirketi aleyhine açılan 5 milyon TL tutarında bir zarar tazmini davası olsun. Yalnızca güvenilir bilgiye dayanan bir muhasebe sistemi, şirketin durumunu bir ayna gibi yansıtacaktır. Davanın dayanağının geçerliliği ve tazminat talebi rakamı konusunda anlaşmazlık mevcut olduğundan, henüz herhangi bir zarar doğmuş değildir. Dolayısıyla, A Şirketinin henüz gerçekleşmemiş bir zararı giderleştirmeye yönelik bir muhasebe kaydı yapması mümkün değildir.
Oysa, ilgili bilgiye dayanan bir muhasebe sistemi esneklikleri en yüksek düzeyde tuttuğundan tazminat talebinin tamamına yani 5 milyon TL tutarında karşılık ayrılması mümkün olacaktır.
Standart koyucuların amacı birbiri ile çatışan bu iki özelliği (güvenilirlik ve ihtiyaca uygunluk) dengelemektir. İlgili bilgi ile güvenilir bilgiyi dengede tutacak esneklik seviyesinin tespiti sağlıklı bir muhasebe sistemi için esastır 6. Bu çerçevede, TMS yukarıdaki örneğe ilişkin olarak her iki özellik arasındaki dengeyi, tazminat talebinin tamamına karşılık ayırmayı reddederek, bu durumu finansal tablo notlarında açıklanmasını önererek kurmuştur.
- Healy, P., Wahlen, J. (1999) “A Review of the Earnings Mangaement Literature and Its Implications for Standard Setting” Accounting Horizons, 13, 4, s. 366. ↩
- TMS, Finansal Tabloların Hazırlanma ve Sunulma Esaslarına İlişkin Kavramsal Çerçeve Hakkında Tebliğ, http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/01/20050116-3.htm. ↩
- Zuca, M. (2009) “Relevance and Credibility of the Information from the Financial-Accounting Statements” The Annals of the “Ştefan cel Mare” University of Suceava. Fascicle of the Faculty of Economics and Public Administration, Vol. 9, No.2(10), s. 233. ↩
- TMS, Finansal Tabloların Hazırlanma ve Sunulma Esaslarına İlişkin Kavramsal Çerçeve Hakkında Tebliğ, http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/01/20050116-3.htm. ↩
- Healy, P., Wahlen, J. a.g.m., s. 366. ↩
- Healy, P., Wahlen, J. a.g.m., s. 337 ↩