Dürüst olmak gerekirse, bu e-posta, uyarılarını ilk defa dile getirişi değildi. İş makineleriyle ünlü bir Amerikan şirketi olan Caterpillar’da 15 yıldır çalışıyordu. Ancak müdürlüğe atandığı 2004 yılından bu yana burnuna kötü kokular geliyordu.

İsviçre’de Bir Şirket: CSARL

Caterpillar 1999’da organizasyon yapısında önemli bir değişikliğe gitmişti. Değişikliğin kilit noktasını Caterpillar’ın İsviçre’de kurulu bir iştiraki olan CSARL oluşturuyordu. Bu değişiklikle Amerika’da kurulu Caterpillar; Asya, Avrupa ve Afrika’ya yapılacak yedek parça satışlarını bir royalty sözleşmesi ile İsviçre’deki iştiraki CSARL’a devrediyordu. Caterpillar Amerika kıtasında yedek parça satışlarına devam ederken, CSARL Amerika dışındaki yedek parça satışlarından sorumlu olacaktı².

1999 öncesinde Asya, Avrupa ve Afrika’ya yapılan yedek parça satışlarından elde edilen kar Amerika’da kalıyor ve üzerinden %35 oranında kurumlar vergisi ödeniyordu. Amerika dışına yapılan satış zincirinden Caterpillar’ın çıkarılarak yerine CSARL’ın getirilmesi, yedek parça satışından elde edilen gelirin aslan payının İsviçre’ye aktarılması demekti. Amerikan vergi mevzuatına göre kar İsviçre’den Amerika’ya transfer edilmediği müddetçe Amerika’da vergilendirilmesi mümkün değildi. Üstelik, İsviçre’de katlanılacak vergi yükünün ise ABD’de uygulanan vergi oranı %35’in kat be kat altında, %4-%6 arasında olması tesadüf olamazdı³. Elbette ki CSARL, hizmet ve royalty sözleşmeleri kapsamında Caterpillar’a ödemelerde bulunuyordu. Ancak tüm bu ödemeler CSARL’a aktarılan karın yanında devede kulak kalıyordu⁴.

Neden Yedek Parça Satışları?

Öte yandan bu şemada dikkati tek çeken nokta, vergi oranlarındaki önemli düşüş değildi; yedek parça satışının devri stratejik bir önem taşıyordu. Caterpillar “Ek-Büyüt-Biç” (Seed-Grow-Harvest) olarak adlandırdığı satış politikasını benimsemişti. Düşük kar marjlı makine satışlarıyla müşterileri kendine bağlayıp, gelecek dönemlerdeki karın tohumlarını ekiyordu. Yüksek kar marjlı yedek parça satışları ile bu karları realize ediyor, yani ektiğini biçiyordu. Dolayısıyla, yedek parça satışı Caterpillar’ın karlılığında önemli bir rol oynuyordu⁵.

Kağıt Üzerinde Değişiklikler

Rakamlar dudak uçuklatan cinstendi. 2000 ile 2012 yılları arasında, yani tam 13 yıl boyunca Caterpillar 8 milyar dolarlık geliri İsviçre’ye aktararak, 2,4 milyar dolarlık vergiden kaçınmayı başarmıştı⁶.

Üstüne üstlük şirketin organizasyonunu baştan aşağı değiştiren bu yenilik yalnızca basit faturalandırma değişiklikleri gerektiriyordu: Satış faturalarında yer alan “Caterpillar” isminin “CSARL” ile değiştirilmesi yeterliydi⁷. Yedek parçaların transferi, depolanması ve personel transferi gibi operasyonel konularda herhangi bir değişikliğe gidilmemesi oldukça şaşırtıcıydı. Tüm bunlar, organizasyonel değişikliğin vergiyi azaltmak dışında bir amacı olmadığını gösteriyordu⁸.

Daniel göreve geldiğinden bu yana vergi stratejisinin risklerini ortaya koyan analiz ve testlerini manipüle etmesi yönünde baskı görüyordu. Şikayetlerini CFO’ya bile iletmesine rağmen herhangi bir değişiklik olmamıştı. Belki de sesini daha yüksek çıkarmalıydı. CEO’ya gönderdiği bu e-posta istediği etkiyi yaratabilirdi⁹.

Daniel’in Değişen Kaderi

Daniel’in ısrarcı tutumu şirketteki pozisyonunun değiştirilerek kızağa alınması ve akli dengesinin yerinde olmadığı iddialarına maruz kalmasıyla sonuçlandı¹⁰. Ama Daniel işi burada bırakmamaya kararlıydı. Caterpillar’a karşı dava açarak hakkını arama yolunu seçti¹¹. Daniel’in bu kararı Caterpillar için geri dönüşü olmayan olaylar zincirinin fitilini ateşledi.

Açılan bu sivil dava dikkatleri Caterpillar’a ve yaratıcı vergi stratejisine çekti. Tartışmalar öyle boyuta geldi ki Nisan 2014’te Caterpillar’ın uluslararası vergi planlaması hakkında Senato soruşturması başlatıldı¹².

Mart 2017’de ise IRS, federal ajanlarla ve arama emirleriyle Caterpillar’ın kapısına dayandı¹³. Belki de bu Daniel’in yıllardır ters giden şansını değiştirebilirdi. Daniel, IRS için çalışmaya başladı. Görünüşe göre Caterpillar’ın yapılanmasındaki değişikliğin ödenen vergiyi azaltmak dışında herhangi bir ekonomik amacı olmadığını düşünen sadece Daniel değildi. Eğer IRS, iddia ettiği vergi ve cezaları Caterpillar’dan tahsil edebilirse, Daniel 600 milyon dolarlık ihbar tazminatını alarak Amerikan tarihindeki en yüksek tazminatın sahibi olacak¹⁴.