Belçika çikolatalarından Fransız İhtilali’ne kadar etkilerini gördüğümüz verginin resim dünyası da etkilemesi hiç şaşırtıcı değil. Öyle ki vergi tarihini kitapların yanı sıra tuvallerden öğrenmek de mümkün.

Vergi Tahsilatı Özelleşir mi?

Şatafatlı giysileriyle masa başında oturan iki çirkin adamdan biri defter tutarken, diğeri bir avuç parayla ilgileniyor.  Gösterişli giyim kuşamları ve pahalı mücevherleri ile taban tabana zıt eciş bücüş görüntüleri ve sinsi bakışları izleyenleri tedirgin ediyor. İşte Marinus van Reymerswaele ve Quentin Massys tablolarında vergi tahsildarlarının bu şekilde resmedilmesinin ardında yatan sebep ise açgözlülükleri ve karıştıkları yolsuzluklardı.¹

Modern dünyada devletin temel görevlerinden biri olan vergi tahsilatı, 19. yüzyıl öncesi Avrupası’nda genel olarak özelleştirilmekteydi.² Kraliyet gelirlerinin azami önem taşıdığı bu dönemde, vergi tahsilatını özelleştirilmesinin nedeni ise klasik asil-vekil problemiydi. Vergi gelirlerinin ekonomik dalgalanmalara bağlı olarak yıldan yıla değişmesi, hatta kraliyet giderlerini karşılayamaması, kralları daha fazla vergi toplamaları için tahsildarları motive etme yolları aramaya itti. Tahsildarların topladıkları vergiden pay aldıkları iltizam (tax farming) yöntemi ise hem krallar hem de tahsildarlar için biçilmiş kaftandı. Böylece vergi tahsilatı arttıkça hem tahsildarın hem de kralın geliri artıyor, asil-vekil probleminden doğan çıkar çatışmaları ortadan kalkıyordu. Her iki taraf için de bir “kazan-kazan” sistemi olan bu tahsilat yönteminin kaybedeni ise ne yazık ki mükelleflerdi.³

Vergi tahsilatının kar amacı güden özel kişiler tarafından yapılmasının en yüksek karı yapma güdüsü ile birleşmesiyle tahsildarların hırs ve açgözlülük ile nam salmaları kaçınılmazdı. İşte Jan Massys, bu açgözlülüğün yol açtığı yolsuzluğu, “Köylüler Tahsildarın Yanında” tablosunda, tahsildar ve eşinin bembeyaz zarif elleri ve yüzleri çalışmaktan kararmış ve yıpranmış köylülerin kazançlarına el koyması şeklinde resmetmişti.⁴

Gözlerini para hırsı bürümüş tahsildarların insafsızlığına 16. yüzyıl finansal krizleri⁵ de eklenince halkın dayanacak gücü kalmamıştı. Her ne kadar tarihçiler daha çok diğer sebeplerine odaklansa da adaletsiz ve ağır vergi sisteminin halk üzerindeki etkisi Fransız İhtilali’nin önemli sebeplerinden biriydi.⁶ Nitekim bu acımasız tahsilat sistemi Fransız İhtilali ile birlikte tüm Avrupa’da sona ererek, yerini devlet yönetimindeki vergi tahsilat yöntemlerine bıraktı.⁷

Çikolatadan Vergiye: Lady Godiva

At üzerindeki çıplak kadın logosuyla dikkat çeken Godiva çikolatalarının sırrı ise verginin tuvaldeki yansımasıydı. John Collier gibi pek çok ressam ve heykeltraşın eserlerine konu olan bu at üzerindeki çıplak ve mağrur kadın, Lady Godiva, ününü güzelliğinden ziyade doğruluk ve cesaretiyle kazanmıştı.Coventry halkının ağır vergiler altında ezildiğini gören vicdanlı Lady Godiva, eşi Dük Leofric’i vergileri indirmesi için sayısız kere ikna etmeye çalışmış ancak Leofric nuh demiş peygamber dememişti. En sonunda Godiva’nın ısrarlarına dayanamayan Leofric, bir ladynin kabul etmesinin imkansız olduğunu düşündüğü bir teklifle çıkageldi. Leofric, Godiva’nın çıplak bir şekilde ata binerek tüm şehri dolaşması şartıyla vergileri indirebilecekti. Çıplaklığın büyük bir ayıp olduğu 11. yüzyıl şartlarına rağmen teklifi kabul eden Godiva, dükü cesaretiyle ters köşe etmişti. Lady tüm şehri at üzerinde çıplak bir şekilde gezerken, Coventry halkı dükkanlarını ve pencerelerini kapatarak, evlerine kapanmış; böylece Lady’ye şükranlarını sunmuştu. Lady Godiva’nın onurlu yürüyüşü edebiyattan resme sanatın pek çok alanını etkilemiş, bu fedakar ve cesur kadın ünlü ressamlar tarafından defalarca resmedilmişti.⁸ Lady Godiva’nın cesaretini ve dürüstlüğünü şirket etik değerleri olarak kabul eden Draps Ailesi ise bu hikayeyi çikolatalarının adı ve logosula ölümsüzleştirmek istemişti.⁹

“Halk ağır vergiler altında eziliyordu!”

İster yolsuzluktan ve rüşvetten isterse hakkaniyetsiz vergi kanunlarından kaynaklansın, adaletsiz bir vergi sisteminin etkileri çağ açıp kapayan ihtilalleri ve isyanları başlatacak kadar ağır olabilir. Kameraların, telefonların ve internetin olmadığı bir dönemde bu adaletsizlik ve yozlaşma yalnızca tarihçilerin kalemlerine değil, sanatçıların fırçalarına konu olmuş; bize vergi tarihini kitaplar dışında tuvallerde de bulma imkanını sağlamıştır.