Apple, geçen hafta özetlediğimiz düzenek ile milyarlarca doları vergi ödemeksizin yurtdışına aktarırken, tüm dünya bunu sessizce izliyor muydu? İşin aslı, Apple’ın İrlanda’daki şirketlerini 1985’te kurduğu düşünülürse, ABD ve Avrupa Birliği de dahil olmak üzere, dünya uzunca bir süre sessizce izlemiş.

Apple, ilk dişe dokunur eleştirisini 2013’te ABD Senato Soruşturması sırasında aldı. Öncelikle belirtmek gerekir ki, Senato Soruşturması bir vergi incelemesi değildir. Yani soruşturma sonucunda, Apple’ın belli miktar vergi ödemesi gerektiğine karar verilmez. Bu, IRS’in işidir. Ancak soruşturma, konunun kamuoyuna duyurulması ve bir kamuoyu baskısı oluşması açısından önem taşır. Ama zannedilmesin ki, bu soruşturma sırasında Senatörler canla başla Apple’dan alınmayan vergilerin alınması için çalışıyorlar! İlginçtir ki, Senatörler bu tip durumlarda, ABD’deki %35’lik kurumlar vergisi oranının çok yüksek olduğunu bahane ederek, çok uluslu şirketlerin yanında saf tutuyorlar¹.

2016’da Apple’a bir başka darbe de Avrupa Birliği’nden geldi. Avrupa Komisyonu, Apple’ı İrlanda’da elde ettiği gelirleri yalnızca kağıt üzerinde var olan ve mükellefiyeti bile bulunmayan bir şirkete naklettiği gerekçesiyle eleştirdi. Öte yandan, İrlanda ile Apple’ın masaya oturarak belirledikleri neredeyse sıfıra yaklaşan özel vergi oranını ise AB mevzuatının teşvik hükümlerine aykırı olduğu belirtti. Apple’ın yaklaşık €13 milyar tutarındaki vergiyi faizi birlikte İrlanda’ya ödemesi gerektiğine karar verdi².

Apple’ın savunması ise oldukça basitti: Apple kanuna aykırı bir şey yapmamıştı³. O halde bu bir haksızlıktı! Öyle değil mi?

Gerçekten de, Apple’ın İrlanda’daki şirketlerinin mükellefiyetlerinin olmayışı Apple’ın mı suçuydu yoksa, Amerikan ve İrlanda vergi mevzuatlarının mı? Apple kanuna uygun olarak şirketlerini kurdu; ama her iki mevzuat da bu şirketleri mükellef olarak tanımlamadı. Apple n’apsın?

Bu açıdan, Apple’ın oluşturduğu vergi şemasında şeklen kanuna aykırı bir durum yok. Zaten vergi planlaması da bu demek; kanuna uygun yollarla vergiyi azaltmak⁴. Ancak durum, bu kadar basit değil. Amerikan vergi mevzuatı olayların yalnızca şekli olarak kanuna uygun olmasıyla ilgilenmiyor. Aynı zamanda geçerli ticari ve ekonomik gerekçelerinin de olması gerektiğini söylüyor. Yani herhangi bir ticari ve ekonomik amacı olmayan yalnızca vergisel avantaj sağlamak üzere kurulmuş düzeneklere şüpheyle yaklaşıyor.

Öte yandan, uluslararası baskıyı üzerinde tek hisseden Apple değildi. İrlanda bu baskıya dayanamayarak, 2013’te vergi mevzuatını değiştirdi. Değişiklik tam da Apple’ın durumuna işaret eder nitelikteydi. Artık yeni mevzuat uyarınca, Apple’ın karını aktardığı şirketlerin İrlanda’da kurumlar vergisi mükellefi olmaları gerekiyordu. Ancak son anda İrlanda Apple’a bir güzellik daha yaptı. 2015’ten önce kurulan şirketler hakkında 2021’e kadar eski hükümlerin uygulanacağını belirten bir yasal değişiklik yaptı⁵. Böylece, Apple’a vergi planlaması stratejisini gözden geçirmesi için uzunca bir süre tanıdı⁶.

Özetle, Apple’ın örneği, vergi planlamasının kanuna uygun olsa dahi eleştiriye konu olabileceğini göstermesi açısından önem taşır. Ancak Apple ile benzer durumdaki şirketlerin işbirliğine gitmesi halinde, siyaset ve politikacılar üzerinde yaratacakları etki yadsınamaz. Bu durumun zaten vergi konularında işbirliği yapmakta zorlanan ülkelerin durumunu daha da karmaşıklaştıracağı açıktır.