Gün geçmiyor ki Donald J. Trump gündeme bomba gibi düşecek bir açıklama yapmasın! Geçen aylarda kendisi bir tweetinde şöyle buyurdu:

“Ticaret savaşları iyi ve kazanması kolay”
“Trade wars are good, and easy to win”¹

Böylece muhtemel bir ticaret savaşından korkmadığını, hatta istediğini ilan etmiş oldu. Doğrusu, bu bir sürpriz değildi. Nitekim seçim kampanyası boyunca “adil bir ticaret (fair trade)” istediğini ve önceliği Amerika’ya vereceğini (put America first) dilinden düşürmemişti.² Dış ticaret açığı kapanmalı, üretim artmalı ve Amerika tekrar “muhteşem” olmalıydı.³

Ve nihayet korkulan gerçekleşti. Mart başında Çin’den ithal edilen pek çok ürüne gümrük vergisi koyuldu. Dünya daha bu haberle çalkanırken ithal çelik ve alüminyuma %25 ve %10 ek gümrük tarifesi uygulanacağı haberi geldi. Trump’ın sürprizleri tükenmiyordu. Başlangıçta bu vergilerden muaf tutulan Kanada, Meksika ve Avrupa Birliği ülkelerine de Haziran’dan itibaren yeni tarifelerin uygulanacağı açıklandı.⁴

Misilleme ve Vergi Savaşı

Ancak korumacılık (protectionism) birden fazla ülkenin oynayabileceği bir oyun.⁵ Gümrük tarfilerindeki bu artış karşısında diğer ülkelerin sessiz kalması beklenemezdi. Nitekim öyle de oldu. Çin, Kanada ve Avrupa Birliği başta olmak üzere, yüksek gümrük tarifelerinin muhattabı olan ülkeler misilleme (retaliation) yapmaya başladılar. Gıda, giyim, motorsiklet gibi Amerika’dan ithal edilen pek çok ürüne ek gümrük tarifesi uygulanmaya başlandı.⁶ Pek tabii ki, Avrupa Birliği, ABD’nin uluslararası ticaretin kurallarını ihlal ettiği gerekçesiyle Dünya Ticaret Örgütü’ne (WTO) başvurmakta da gecikmedi.⁷

Alırım Anahtarını

Bütün bu gelişmeler karşısında Trump kuyruğunu dik tutmaya devam ediyor. Misillemeye karşılık olarak Avrupa Birliği’ni Birlik’ten ithal edilecek otomobillere %20 gümrük tarifesi uygulamakla tehdit etti bile.⁸

Öte yandan, başlangıçta WTO’den ayrılma tehditleri⁹ savuran Trump, şimdilerde başka bir çıkış yolu bulmuş gibi. Medyada kısaca “FART Act (Osuruk Yasası)” şeklinde anılarak dalga geçilen “The Fair and Reciprocal Tariff Act (Adil ve Karşılılıklı Tarifeler Yasası)” yasa tasarısı, Trump’a WTO kurallarının göz ardı etme ve Kongre onayı olmaksızın dilediği gibi tarifeleri değiştirme imkanı tanıyor.¹⁰

Tünelin Ucu Nereye Çıkıyor?

Uluslararası ticarette görülen bu kısasa kısas yaklaşımı ve Trump’ın uluslararası dinamikleri alt üst edecek yasal düzenlemelere gitmesi nur topu gibi bir vergi savaşının sinyallerini veriyor.

Tarihteki örneklere bakıldığında, vergi savaşları pek de hayırlara vesile olmamış. Gelmiş geçmiş en büyük vergi savaşını başlatan Smoot-Hawley Yasası, 1930’da yaşanan Büyük Buhran’ın derinleşmesine ve yayılmasına sebep olarak II. Dünya Savaşı’nın başlangıcında önemli rol oynamıştı.¹¹

Tatsız Smoot-Hawley Yasası tecrübesine rağmen Reagan’dan Bush ve Obama’ya kadar pek çok Amerikan Başkanı korumacı politikalar uygulama yolunu tercih etmiş; ancak tarifelerin koruduğu sektörlerde görülen ufak iyileşmelerin diğer sektörlerdeki önemli kayıplar pahasına gerçekleştiği görülmüştü.¹²

Görünüşe göre, Trump’ın izlediği korumacılık politikasının akıbeti de diğerlerinden farklı olmayacak.¹³ Üretim açısından bakıldığında, vergi savaşının en doğal sonucu dünya ticaretinde daralma olduğuna göre, Amerikan şirketlerinin satışlarının ve üretimlerinin azalması kaçınılmaz bir son.

Üstüne üstlük, tarifelerin nihai mallardan ziyade girdi olarak kullanılan ürünlere yapılmasının maliyetleri artırması; maliyet artışının ise önünde sonunda fiyat artışı ile sonuçlanması bekleniyor. Maliyet artışından olumsuz etkilenen şirketler ise yurtiçinde üretim yapmaktansa yurtdışında üretim yapmayı tercih edebilir. Bu ise Trump’ın planıyla taban tabana zıt bir sonuç doğuruyor. Çünkü Trump, yüksek Amerikan gümrük tarifelerinden kaçınmak isteyen şirketlerin ABD sınırları içerisinde üretim yapmayı tercih edeceğini düşünüyordu; halihazırda Amerika’da üretim yapanların yurtdışına kaçacağını değil.

Öte yandan, her şey Trump’ın planladığı gibi gitse bile, üretimin yurtiçine kayması ekonomide beklenen sıçrama etkisini yaratmayabilir: Bu değişikliğin, teknoloji, medya, bilişim gibi alanlarda uzmanlaşmaya başlayan ve hızla otomasyona giden Amerikan ekonomisine katkısı Amerika’yı tekrar “muhteşem” yapacak düzeyde olmayacak. İşçilik maliyetlerinin yüksekliği fiyatları yukarı çekerken; otomasyondaki artış zaten son 10 yılın en düşük seviyesindeki (%4)¹⁴ işsizlik oranlarında beklenen düşüşü yaratamayacak.

Trump’ın dış ticaret politikasının çizdiği bu olumsuz tabloya üretim ayağının yanı sıra dış ticaret ayağı da eklenebilir. Çünkü Trump’ın kapatmaya ahdettiği dış ticaret açığı aslında olduğundan daha düşük. Bu fark, 90’lardan itibaren çok uluslu Amerikan şirketlerinin pek çoğunun vergiden kaçınmak için patent gibi gayrimaddi haklarını düşük oranlı vergilerin uygulandığı ülkelerde kurdukları grup şirketlerine kaydırarak satışlarını buradan gerçekleştirmelerinden kaynaklanıyor. Haliyle bu durum, ihracat gelirlerinde önemli bir azalışın doğmasına ve dış ticaret açığının olduğundan yüksek görünmesine neden oluyor. Amerikan vergi reformuyla gayrimaddi haklarının yurtiçine dönerek satışların ABD’den yapılacağı ve bu farkının kapanacağı bekleniyor.¹⁵

Özetle, göze göz dişe diş devam eden ticaret savaşı tüm dünya ekonomisini derinden etkileyecek gibi görünüyor.

Sonuç Yerine…

Peki “büyük patron, milyarder, para babası, fabrikalar sahibi” Trump tüm dünya ekonomisini ve uluslararası ticaret kurallarını yerle bir ederken, kimse bir şey demeyecek mi? Tabii ki hayır! O halde Trump’a verilmesi gereken ilk cevap Yaşar Usta’dan gelsin…